روح القدس-7

با پایان یافتن مباحثات مسیح شناختی کلیسای اولیه، پیامدهای تصمیماتی که در این ارتباط گرفته شده بود، موضوع بحث و بررسی محافل الاهیاتی قرار گرفت. در این دوران آموزه تثلیث به تدریج نشو و نما یافت. برابر بودن پدر و پسر در خلال مباحثات مسیح شناختی که سرانجام به شورای نیقیه ختم شد، محرز گردید.

کلیسای اولیه در مورد روح القدس دچار سردرگمی بود. "مونتانوس" الاهیدان برجسته در قرن دوم میلادی درباره عملکرد روح القدس در زمان حاضر تأکید داشت.

بحث درباره روح القدس نخستین بار به واسطه نظریات گروهی از نویسندگان پیش کشیده شد که به «مخالفان روح القدس» شهرت داشتند. آنان منکر شخصیت الهی روح القدس بودند

در مقابل، نویسندگانی همچون آتاناسیوس و باسیلیوسِ اهل قیصریه، الوهیت روح القدس را تثبیت کردند

ولی ذاتاً دارای تثلیث نمی باشد. آنها معتقد بودند که خدا به عنوان پدر خالق و قانونگذار می باشد و همان خدا به صورت پسر یعنی خدای مجسم، برای نجات انسان آمد و همان خدا به صورت روح القدس باعث نجات و تقدیس مؤمنین می گردد. لذا اینان به تثلیث ظاهری معتقدند و نه تثلیثی که ذاتاً در خدا وجود دارد

لذا روح القدس موجود مستقلی نخواهد بود و تنها تجلی خدا می باشد.

شخصی به نام "ماسدونیوس"[۲۶] که بین سالهای 341 و 360 اسقف کنستانتینوپل بود، تعلیم می داد که روح القدس یک خادم در سطح فرشتگان بود و مخلوقی تابع پدر و پسر است. این تعلیم نفی کننده الوهیت حقیقی روح القدس بود و به همان اندازه که تعلیم آریوس مقام مسیح را پایین می آورد، این تعلیم نیز مقام روح القدس را تنزل می داد.

درسال 381 شورای کنستانتینوپل این عقاید را رد کرد. هنگامی که اعتقادنامه کنستانتینوپل که همان اعتقادنامه نیقیه امروزی است، در سال 589 در سومین شورای تولدو قرائت می شد در کنار عبارت «روح القدس... صادر شده از پدر» عبارت «و از پسر» نیز اضافه شد تا رابطه روح القدس با پدر و پسر نشان داده شود. کلیساهای غرب از آن زمان به بعد بر الوهیت حقیقی روح القدس تأکید کرده و اعلام داشته اند که او با پدر و پسر مساوی است و مانند آنان ازلی و هم ذات با آنان است.[۲۷]

در شورای نیقیه طرفداران تثلیث سرانجام توانستند این نظر را در عالم مسیحیت تثبیت کنند که روح القدس موجودی برابر با خدای پدر و پسر است و به این ترتیب، خدایی سه گانه خلق شد.[۲۸]

پس از تثبیت نظریه تثلیث کلیسای شرق (ارتدکس) با کلیسای غرب در نحوه تمایز بین سه اقنوم اختلاف افتاد. کلیسای شرق معتقد بود که پسر و روح القدس هر دو مشتق و صادر از پدر هستند ولی کلیسای غرب، روح القدس را صادر از پدر و پسر می دانست.[۲۹]

در زمینه تدوین و تکامل الاهیات روح القدس، "آگوستین" نقش بسیار مهمی را ایفا نموده است. او بر ماهیت متمایز روح القدس تأکید دارد؛ با این حال روح القدس وجه اشتراک بین پدر و پسر است. پدر تنها پدرِ پسر است و پسر، تنها پسرِ پدر؛ اما روح القدس هم روحِ پدر است، هم روح پسر؛ و این دو را در محبت پیوند می دهد.

وی تصدیق می کند که کتاب مقدس آشکارا نمی گوید که روح القدس محبت است، امّا از آنجا که خدا محبت است و روح القدس نیز خداست، نتیجه طبیعی این است که روح القدس محبّت است.[۳۰] بدین ترتیب الوهیت کامل روح القدس در الاهیات مسیحی با تأخیر نسبتاً طولانی، مورد پذیرش قرار گرفت.